ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
Ο όρος «ανάπτυξη» αναφέρεται σε μία προοδευτική σειρά από αλλαγές που παρατηρούνται σε ένα παιδί από τη γέννησή του έως την ηλικία της εφηβείας. Είναι πλέον γνωστό ότι δεν μιλάμε για τις σωματικές αλλαγές που συντελούνται στο παιδί και μόνο, αλλά για τις αλλαγές σε όλους τους τομείς της ανάπτυξης: τον κινητικό, νοητικό, γλωσσικό, ψυχοσυναισθηματικό, κοινωνικό. Καθώς το σώμα του παιδιού αναπτύσσεται, παράλληλα προχωρά η διαφοροποίηση και εξέλιξη των λοιπών ψυχοκινητικών του δομών και λειτουργιών όπως είναι ο λόγος και η ομιλία, η κίνηση, η κοινωνικότητα, η νόηση, το συναίσθημα.
Η διαδικασία της ανάπτυξης είναι συνεχής. Ξεκινά με την απόλυτη εξάρτηση και ολοκληρώνεται με την κατάκτηση της πλήρους αυτονομίας. Ο τρόπος με τον οποίο προχωρά, είναι σαφής, ακριβής και κοινός για όλα τα παιδιά του κόσμου. Ακολουθεί μια σειρά από συγκεκριμένες φάσεις με γνωρίσματα, ικανότητες και επιτεύγματα χαρακτηριστικά για την κάθε μια, που είναι κοινώς γνωστά ως αναπτυξιακά στάδια ή ορόσημα. Ένα παιδί πρέπει να κατακτήσει πρώτα τις δεξιότητες ενός συγκεκριμένου σταδίου για να προχωρήσει στις επόμενες και αυτό γιατί κάθε στάδιο «χτίζεται» έχοντας σαν βάση του το αμέσως προηγούμενο. Έτσι, για παράδειγμα όλα τα παιδιά στον κόσμο, πρώτα θα καθίσουν και μετά θα περπατήσουν, πρώτα θα βαβίσουν και μετά θα μιλήσουν.
Ενώ η διαδικασία της ανάπτυξης είναι συγκεκριμένη, ο ρυθμός με τον οποίο η εξέλιξη προχωρά μπορεί να διαφέρει από παιδί σε παιδί, έτσι αρκετές φορές ακούμε μητέρες να λένε «άργησε να μιλήσει» ή «περπάτησε πολύ νωρίς», συγκρίνοντας τις δεξιότητες του παιδιού τους με αυτό που είναι κοινώς αποδεκτό ως «φυσιολογικό».
Πώς καθορίζεται όμως αυτός ο διαφορετικός ρυθμός εξέλιξης του κάθε παιδιού; Γενετικά ελεγχόμενες διαδικασίες και η συμβολή του περιβάλλοντος και συγκεκριμένα της μάθησης που συντελείται μέσα από αυτό, είναι οι κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν το ρυθμό με τον οποίο το κάθε παιδί κατακτά ένα αναπτυξιακό στάδιο. Τα γονίδια είναι το γενετικό υλικό που οι γονείς περνούν στα παιδιά τους και αποτελούν το σχεδιάγραμμα για τα χαρακτηριστικά που θα έχει, για παράδειγμα αν θα είναι αριστερόχειρας ή δεξιόχειρας. Το περιβάλλον από την άλλη, μπορεί να ενισχύσει ή να περιορίσει το γενετικό σχεδιάγραμμα του παιδιού. Ένα περιβάλλον που παρέχει ερεθίσματα στο παιδί, στηρίζει την απόκτηση νέων εμπειριών και της μάθησης και είναι στοργικό και ασφαλές, ενισχύει τα ήδη θετικά του χαρακτηριστικά. Αντίθετα ένα περιβάλλον αποτρεπτικό και περιοριστικό, αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα ανάπτυξης.