2-3 ετών
ΑΔΡΗ ΚΙΝΗΣΗ
- Σκαρφαλώνει στα έπιπλα χωρίς βοήθεια
- Τρέχει χωρίς να πέσει
- Στρίβει στις γωνίες χωρίς να χτυπάει
- Άτσαλος ακόμα στο πέταγμα/πιάσιμο της μπάλας
- Πιάνει μπάλα που κυλά προς το μέρος του
- Κάνει τρίκυκλο (λίγο πετάλι, λίγο σπρώξιμο με τα πόδια)
- Κουβαλάει πράγματα
- Πατάει για λίγο στις μύτες των ποδιών
- Κλοτσάει μπάλα προς τα μπροστά
- Για λίγο στέκεται στο 1 πόδι
- Πηδά από το τελευταίο σκαλί
- Βγάζει μπλούζα
- Ανεβοκατεβαίνει σκάλα με στήριξη
- Ανοίγει πόρτα
- Αρχίζει να τρώει μόνος
- Πλένει-σκουπίζει χέρια
- Αναπηδά επί τόπου
- Τραβάει-σπρώχνει παιχνίδι ενόσω περπατά
- Πιάνει παιχνίδι σκύβοντας χωρίς να πέσει
ΛΕΠΤΗ ΚΙΝΗΣΗ
- Φτιάχνει πάζλ 4-5 τεμαχίων
- Μουτζουρώνει στο χαρτί
- Αρχίζει να χειρίζεται το ψαλίδι, κάνει όμως τυχαίες ψαλιδιές
- Στους 30 μήνες κόβει άκρες του χαρτιού με το ψαλίδι
- Φτιάχνει πύργο με 7 τουβλάκια
- Χρησιμοποιεί το πιρούνι
- Διπλώνει χαρτί στα δύο
- Αντιγράφει κύκλο (όχι καλό κλείσιμο) και οριζόντια γραμμή
- Γυρίζει σελίδες βιβλίου
- Κρατά κηρομπογιές αρχικά με σύλληψη μαχαιριού (αντίχειρα και δάκτυλα)
- Περνάει χάντρες σε κορδόνι
- Μιμείται σταυρό
- Χρησιμοποιεί το ένα χέρι περισσότερο, χωρίς όμως να έχει καταλήξει
- Συγχρονίζει καλά μάτι με χέρι
- Βγάζει σταφίδα από κουτάκι
- Κουμπώνει μεγάλο κουμπί
ΑΝΤΙΛΗΨΗ
- Δείχνει μέρη του σώματος
- Θυμάται πράγματα που μαθαίνει
- Ακούει για περισσότερο χρόνο παραμυθάκια
- Του αρέσει όμως να ακούει ξανά και ξανά το ίδιο παραμύθι
- Κατανοεί λέξεις για την οικογένεια (γιαγιά, αδερφός)
- Δεν αντιλαμβάνε-ται ότι οι άλλοι μπορεί να σκέφτονται διαφορετικά
- Εκτελεί 2 εντολές στη σειρά
- Αρχίζει να κατανοεί αντίθετα: (πάνω-κάτω, φεύγω-έρχομαι)
- Αρχίζει να ταξινομεί τα παιχνίδια του με το είδος τους (ζώα, στρατιωτάκια κλπ.)
- Η σκέψη του είναι εγωκεντρική, «μαγική»
- Δεν αντιλαμβάνε-ται ακόμα χρόνο, αξία, σειρά
- Δεν ξεχωρίζει αληθινό-φανταστικό
- Γνωρίζει τα βασικά χρώματα
- Γνωρίζει χρήση αντικειμένων (βελόνα που ράβουμε)
ΛΟΓΟΣ-ΟΜΙΛΙΑ
- Έχει λεξιλόγιο έως 450 λέξεις
- Κατονομάζει τα πάντα σχεδόν γύρω του
- Ρωτάει ερωτήσεις για αυτά που δεν ξέρει
- Χρησιμοποιεί προτάσεις 2-4 λέξεων
- Χρησιμοποιεί αντωνυμίες
- Χρησιμοποιεί περισσότερα ρήματα
- Η ομιλία του στο μεγαλύτερο μέρος της είναι κατανοητή από τους γύρω του
- Παράγει σωστά τους φθόγγους π, μπ, μ, κ, γκ, τ, ν, ντ, φ, β
- Δυσκολεύεται με πολυσύλλαβες λέξεις και λέξεις με συμπλέγματα (γμ, πλ, βγ, κλπ.)
- Ίσως παρουσιάσει περιστασιακό τραύλισμα
- Οι λέξεις του είναι περισσότερο ουσιαστικά
- Χρησιμοποιεί πληθυντικό αριθμό, αλλά κάνει λάθη
- Μιλάει με τον εαυτό του ή τα παιχνίδια του
- Αναφέρει τη χρήση αντικειμένων (ψαλίδι που κόβουμε)
- Χρησιμοποιεί «εγώ» για τον εαυτό του
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘ. ΑΝΑΠΤΥΞΗ
- Μιμείται τους άλλους
- Παίζει παράλληλα με τα άλλα παιδιά
- Για λίγο όμως μπαίνει στο παιχνίδι τους
- Το παιχνίδι του γίνεται συμβολικό
- Δημιουργεί φανταστικούς ρόλους
- Παίζει «σπίτι»
- Εκπαιδεύεται στην τουαλέτα
- Ίσως παρουσιάσει κάποιες φοβίες
- Συνεργάζεται, θέλει να ικανοποιεί τους ενήλικες
- Αρχίζει να κατανοεί «όρια», καλή ή κακή συμπεριφορά
- Εξερευνά το σώμα του
- Δείχνει περιέργεια για γεννητικά όργανα, δικά του και των άλλων
- Αρχίζει να κατανοεί τη διαφορά αγόρι/κορίτσι
- Ζηλεύει
- Δεν μοιράζεται ακόμα τα παιχνίδια του
- Νευριάζει και λέει συχνά «όχι»
- Δείχνει ντροπή
- Δεν του αρέσουν οι αλλαγές
- Αποζητά την προσοχή λέγοντας συχνά «κοίτα»
- Αισθάνεται ενοχή όταν είναι ανυπάκουος
- Δεν αντιλαμβάνεται ιδιωτικό χώρο
- Αρχίζει να μπαίνει σε ομαδικές δραστηριότητες
3-4 ετών
ΑΔΡΗ ΚΙΝΗΣΗ
- Πηδάει με ένα πόδι
- Στέκεται στο ένα πόδι για 5’’
- Ανεβοκατεβαίνει σκάλες εναλλάσσοντας πόδια
- Τρέχει γύρω από εμπόδια, ενίοτε τα πηδάει
- Σκύβει χωρίς να πέφτει
- Πηδάει σχοινάκι με το ίδιο πόδι να προηγείται
- Κάνει τρίκυκλο με άνεση
- Χορεύει στη μουσική
- Πιάνει μπάλα που σκάει κάτω
- Βάζει νερό χωρίς να το χύσει
- Κόβει το φαγητό του σε μπουκιές με το πιρούνι
- Σκαρφαλώνει στη σκάλα παιδικής χαράς
- Αρχίζει να ντύνεται και να ξεντύνεται
ΛΕΠΤΗ ΚΙΝΗΣΗ
- Καλύτερη λαβή γραφικού εργαλείου
- Ζωγραφίζει ανθρωπάκι με 2-4 μέλη
- Αντιγράφει σταυρό και τετράγωνο
- Σχηματίζει κύκλο από μνήμη
- Φτιάχνει πράγματα με πλαστελίνη
- Αρχίζει να αντιγράφει κεφαλαία γράμματα
- Κόβει χαρτί από μία άκρη στην άλλη
- Φτιάχνει κατασκευές με τουβλάκια
- Φτιάχνει πύργο με 8-10 κύβους
- Χρησιμοποιεί πιρούνι και μαχαίρι
- Αρχίζει να κουμπώνεται
- Φορά μόνος του σχεδόν όλα τα ρούχα.
- Έχει δυσκολία ακόμη με το πουκάμισο
ΑΝΤΙΛΗΨΗ
- Παρακολουθεί παιδικές ταινίες ή cartoon
- Γνωρίζει χρώματα και σχήματα
- Κατανοεί την έννοια της οικογένειας
- Μαθαίνει ποιηματάκια
- Αρχίζει να κατανοεί αστεία και να γελά
- Ταξινομεί αντικείμενα με βάση το χρώμα, το σχήμα και το μέγεθος
- Αρχίζει να κατανοεί κάποιες έννοιες χρόνου (βράδυ, καλοκαίρι, μετά)
- Μαθαίνει μέσω παρατήρησης, αλλά και ακολουθώντας οδηγίες
- Συγκεντρώνεται για 10-15 λεπτά
- Αντιλαμβάνεται βασικούς χωρικούς προσδιορισμούς (πάνω, μέσα, μπροστά)
- Κατανοεί ιδιο-διαφορές
- Κατανοεί ψεύτικο/αληθινό
- Γνωρίζει επίθετο
- Αρχίζει να σκέφτεται «πως γίνειται» κάτι
- Αρχίζει να σκέφτεται «τι θα γίνει αν…» (αποτέλεσμα)
- Κατανοεί γένη (αυτός, αυτή)
- Θυμάται τραγούδια και ποιήματα
ΛΟΓΟΣ-ΟΜΙΛΙΑ
- Έχει λεξιλόγιο 1000 λέξεων
- Χρησιμοποιεί προτάσεις 4-5 λέξεων
- Ρωτάει «πώς», «γιατί», «πότε»
- Απαντάει στο «ποιος», «τι», «πού»
- Η ομιλία του είναι κατανοητή στους περισσότερους
- Λέει το επίθετό του και που μένει
- Χρησιμοποιεί ικανοποιητικά αντωνυμίες και πληθυντικό, όμως κάνει λάθη στους χρόνους
- Λέει πώς πέρασε στο σχολείο ή στο σπίτι φίλου
- Επαναδιηγείται ιστορία
- Αλλάζει τον τρόπο που μιλάει ανάλογα με το άτομο και τον χώρο (π.χ. φωνάζει στην αυλή, όχι στην τάξη)
- Ρωτάει «τι θα πει…»
- Φτιάχνει δικές του ιστορίες
- Επινοεί αστεία (αστείες λέξεις, παρατσούκλια, ανόητα ποιηματάκια)
- Έχει ευχέρεια στον λόγο του
- Οι περισσότερες λέξεις του είναι ουσιαστικά
- Χρησιμοποιεί όμως και καθημερινά ρήματα (θέλω, φύγε, έπεσε), επίθετα (καθαρό, βρώμικο), αντωνυμίες (αυτός, εσύ, εμείς), χωρικούς προσδιορισμούς (πάνω, μέσα)
- Μιλάει για πράγματα και πρόσωπα που δεν είναι στο παρόν
- Ζητάει βοήθεια αν κάτι το δυσκολεύει
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘ. ΑΝΑΠΤΥΞΗ
- Παίζει με τα άλλα παιδιά
- Μοιράζεται τα παιχνίδια του
- Περιμένει τη σειρά του
- Κατανοεί βασικά συναισθήματα (φόβο, χαρά, λύπη)
- Παίζει «φανταστικούς» ρόλους
- Παίζει μαμά και μπαμπά
- Έχει κατακτήσει την τουαλέτα, όμως μπορεί ακόμα να βρέχεται τη νύχτα
- Θέλει να εξερευνά νέα πράγματα
- Λέει μικρά ψεματάκια για να αποφύγει την τιμωρία, όμως γνωρίζει ότι είναι λάθος
- Προκαλεί με λόγια ή συμπεριφορές τους άλλους για να δει τις αντιδράσεις τους
- Διασκεδάζει με «ανοησίες» που επινοεί με τους φίλους του
4-5 ετών
ΑΔΡΗ ΚΙΝΗΣΗ
- Χοροπηδά μετατοπιζόμενο
- Ισορροπεί σε δοκό πηγαίνοντας μπροστά και πίσω
- Πηδάει σχοινάκι
- Στέκεται στο ένα πόδι για 8-10’’
- Πετά μπάλα σε στόχο
- Κάνει τούμπα
- Κάνει έως 5 πηδηματάκια με το ένα πόδι
- Κουνιέται μόνος του στην κούνια
- Αλλάζει πόδι στις σκάλες
- Δεν χρειάζεται βοήθεια στην τουαλέτα
- Περπατά μπρος και πίσω
- Πηδά μπρος και πίσω
- Χορεύει στη μουσική
- Χρησιμοποιεί πιρούνι, κουτάλι, και μαχαίρι για να αλοίφει
- Βάζει παπούτσια
- Ντύνεται χωρίς βοήθεια, αλλά δεν κουμπώνεται
ΛΕΠΤΗ ΚΙΝΗΣΗ
- Έχει επιλέξει κυρίαρχο χέρι
- Κρατά μολύβι με δυναμική τριποδική λαβή
- Ζωγραφίζει ανθρωπάκι με 8-10 μέλη
- Κόβει με ψαλίδι ίσια γραμμή
- Αντιγράφει τρίγωνο
- Αρχίζει να τραβά διαγώνιες γραμμές
- Χρωματίζει εντός πλαισίου
- Αντιγράφει κεφαλαία
- Βάζει συνδετήρα στο χαρτί
- Κάνει σταυρό από μνήμη
- Αντιγράφει σωστά τον κύκλο
- Σχεδιάζει VVV
- Κάνει τετράγωνο περίγραμμα σε στένσιλ
- Κάνει πρώτο κόμπο σε κορδόνι
- Βιδώνει-ξεβιδώνει
ΑΝΤΙΛΗΨΗ
- Μετρά ως το 10
- Γνωρίζει όνομα, επίθετο, μέλη της οικογένειας
- Κατανοεί την έννοια της αρίθμησης
- Μπορεί να πει αν είναι αγόρι ή κορίτσι
- Κατανοεί το «αν» και το «όταν»
- Κατανοεί περισσότερες χρονικές έννοιες (πριν, σε λίγο, αργότερα)
- Κατανοεί «ίδιο» και «διαφορετικό»
- Κατανοεί την «αιτία», αλλά δεν μπορεί να την εξηγήσει
- Κατανοεί τη διαφορά ανάμεσα σε πραγματικό/φανταστικό
- Ακολουθεί εντολές με τρία μέρη
- Θυμάται παραμύθια, ιστορίες, θέματα που έχουν συζητηθεί στην τάξη
- Κατανοεί τη σειρά (πρώτο, τελευταίο)
- Ξεχωρίζει δεξί-αριστερό
- Εκτελεί σύνθετες εντολές της δασκάλας : ζωγράφισε ένα κύκλο για πιάτο και μέσα βάλε ό,τι φαγητό σου αρέσει»
- Αναγνωρίζει γράμματα και αριθμούς
- Απαντά σε ερωτήσεις μετά από ιστορία
ΛΟΓΟΣ-ΟΜΙΛΙΑ
- Παίρνει μέρος στη συζήτηση
- Χρησιμοποιεί προτάσεις 5 λέξεων και πάνω
- Χρησιμοποιεί 2 ρήματα στην πρόταση «έφτασα στο σπίτι και αμέσως κοιμήθηκα»
- Μπορεί ακόμα να κάνει λάθη στη σύνταξή του
- Έχει λεξιλόγιο 1500 λέξεων
- Επινοεί και αφηγείται δικές του ιστορίες
- Εκφράζει το θυμό του με λόγια
- Χρησιμοποιεί χρόνους παρελθόντα
- Επεξηγεί τι έχει ζωγραφίσει
- Λέει πως πέρασε στο σχολείο
- Μεταφέρει σε άλλους «οικογενειακά» θέματα
- Μένει στο θέμα της συζήτησης
- Η άρθρωσή του είναι σωστή
- Μιλάει για πράγματα του παρελθόντος, του παρόντος, του μέλλοντα (τι έκανε χθες, τι κάνει τώρα, τι θα κάνει αύριο)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘ. ΑΝΑΠΤΥΞΗ
- Έχει ένα ή περισσότερους φίλους
- Παίζει με τα άλλα παιδιά
- Θέλει να ικανοποιεί τους φίλους του
- Αρχίζει να κατανοεί σειρά και κανόνες, αλλά δεν τα τηρεί πάντα
- Έχει περιέργεια για τις διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα
- Έχει περιέργεια για τα γεννητικά όργανα τα δικά του και των άλλων
- Προσπαθεί δυσκολότερα πράγματα
- Αν αποτύχει σε κάτι, δεν το εγκαταλείπει
- Κατανοεί τα αισθήματα των άλλων
- Κατανοεί σωστό, λάθος και δίκαιο
- Χαιρετά γνωστούς
- Του αρέσει να τραγουδά, να χορεύει, να υποδύεται ρόλους
- Βοηθά τους άλλους, αλλά αν θέλει κάτι το απαιτεί
- Πριν τα 5 μειώνει τις κρίσης θυμού
- Μπορεί να εκφράζει άγχος για το «μεγάλο» σχολείο
5-6 ετών
ΑΔΡΗ ΚΙΝΗΣΗ
- Πηδάει σχοινάκι εναλλάσσοντας πόδια
- Τρέχει πάνω-κάτω στη σκάλα επίσης εναλλάσσοντας πόδια
- Κάνει ποδήλατο με δύο ρόδες
- Πετάει-πιάνει τόπι
- Κλωτσά μπάλα ενώ τρέχει
- Περπατά με πτέρνα-δάκτυλα, μπροστά και πίσω
- Κάνει πατίνι και σκέϊτμπορντ
- Διασχίζει με χέρια το μονόζυγο
- Πιάνει μπάλα και αναπηδά
- Διασχίζει χωρίς να πέσει δοκό ισορροπίας
- Ανεβαίνει σκάλα κρατώντας αντικείμενα
ΛΕΠΤΗ ΚΙΝΗΣΗ
- Χρωματίζει μέσα στις γραμμές
- Έχει καταλήξει στο κυρίαρχο χέρι
- Γράφει γράμματα και αριθμούς
- Κόβει ίσια στη γραμμή
- Κουμπώνει κουμπιά, ανεβάζει φερμουάρ
- Χρησιμοποιεί πιρούνι και μαχαίρι
- Αυτοεξυπηρετείται σχεδόν στα πάντα
- Η λαβή του είναι πλέον δυναμική-τριποδική
- Κολλά εργασίες με κόλλα
- Κόβει καλά τις χειροτεχνίες του
- Αντιγράφει ρόμβο και σπιράλ
- Η ελεύθερη ζωγραφική του είναι προσεγμένη και ποικίλει σε θέματα
- Διπλώνει χαρτί στα 4
- Κάνει αντίθεση σε όλα του τα δάκτυλα
ΑΝΤΙΛΗΨΗ
- Γνωρίζει με τη σειρά τις ημέρες της εβδομάδας
- Ακούει με προσοχή (ακροάται)
- Συμμετέχει χωρίς δυσκολία σε συζητήσεις
- Κατανοεί σύνθετες εντολές
- Κατανοεί το χθες-σήμερα-αύριο
- Κατανοεί δεξί-αριστερό
- Κατανοεί πιο πολύπλοκες χωρικές έννοιες (απέναντι, δίπλα)
- Αρχίζει να κατανοεί «γιατί» γίνεται κάτι
- Αναπτύσσει φωνολογική ενημερότητα
- Συγκεντρώνεται για όλη τη διάρκεια μιας δραστηριότητας
- Ταυτίζει κεφαλαία-μικρά
- Κατανοεί πως χρησιμοποιείται το βιβλίο
- «Διαβάζει» από μνήμης σελίδα-σελίδα
- Αγνοεί περισπασμούς και συγκεντρώνεται ευκολότερα
- Αναγνωρίζει λέξεις οπτικά (π.χ. όνομα)
- Κατανοεί πρόγραμμα τάξης σε σχέση με τους δείχτες του ρολογιού
- Μετράει έως 20 αντικείμενα
ΛΟΓΟΣ-ΟΜΙΛΙΑ
- Χρησιμοποιεί σύνθετες προτάσεις
- Απαντά με σαφήνεια σε ερωτήσεις
- Μεταφέρει πληροφορίες για τον ίδιο και την οικογένειά του
- Έχει λεξιλόγιο 2000 λέξεων και πάνω
- Ζητά πληροφορίες για κάτι που το ενδιαφέρει
- Παίρνει πρωτοβουλία για επικοινωνία
- Η άρθρωση του είναι καθαρή
- Μεταφέρει στο σπίτι ακατάλληλες λέξεις που έμαθε και ας μην ξέρει τι σημαίνουν
- Λέει αστεία, ανέκδοτα, αινίγματα
- Χρησιμοποιεί σύνθετες λέξεις (πρασινοκίτρινος)
- Εμπλουτίζει τις λέξεις του με προθήματα και επιθήματα (ξεπλένω, λυράρης)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘ. ΑΝΑΠΤΥΞΗ
- Επιλέγει τους φίλους του
- Παίζει επιτραπέζια
- Του αρέσει να ανταγωνίζεται
- Συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες (σπορ, εργασίες)
- Αισθάνεται άνετα μακριά από την οικογένεια και παίζει ή μένει σε σπίτια φίλων
- Βοηθά στις δουλειές του σπιτιού
- Είναι ευαίσθητος όταν τον κρίνουν
- Δημιουργεί κανόνες για παιχνίδια
- Περιμένει τη σειρά του
- Επιδεικνύει περήφανα κάτι που έμαθε
- Αξιολογεί/κρίνει τον εαυτό του
- Μιμείται ενήλικες
- Έχει αυξημένη αυτοπεποίθηση
- Προτιμά να συναναστρέφεται παιδιά του ίδιου φύλου